رمضان چیست ؟
گردش ماه بار دیگر ما را در آستانه حلول ماه مبارك رمضان قرارداد
گردش ماه بار دیگر ما را در آستانه حلول ماه مبارك رمضان قرارداد. با ورود به ماه رمضان عبادت خاص این ماه نیز در اذهان تداعی می شود. از اینرو ماه رمضان را ماه روزه نیز گفته اند. همچنین چون بنا به روایات مصداق صبر در قرآن روزه دانسته شده است (1)، آن را ماه صبر نیز گفته اند.(2) ماه خدا و ماه میهمانی الهی از دیگر اسامی است كه به اعتبارهای مختلف به این ما عزیز داده شده است .بهترین و پرفیض ترین عبادت در بهترین ایام و لیالی اوقات ، موجبات رشد و تعالی انسانها و دستیابی به قرب الهی را آسانتر می سازد و از مصادیق نور علی نور محسوب می شود.
رمضان چیست ؟
رمضان از ماده «رمض » و اصل آن به معنای شدت تابش آفتا ب ر خاك است . علت این تسمیه آنست كه عرب ماهها را با زمانی كه در آن واقع شوند نامگذاری كرده است . رمضان در زمان شدت گرما بود و جمع آن را رمضانات گفته‌اند و گفته شده رمضان از نامهای خداوند است . از مجاهد نقل شده كه نگو رمضان بلكه بگو ماه رمضان ، زیرا تو نمی‌دانی رمضان چیست؟ (3) نظیر این سخن با اندكی تفاوت در المیزان نیز آمده است .(4)
در مختار الصحاح ضمن قبول وجه تسمیه رمضان طبق قول مجمع البیان ، گفته است نماز ظهر ، نماز رمض خوانده می شود زیرا باید آن را در اوج شدت آفتاب خواند. همانجا علاوه بر آنكه جمع رمضان را رمضانات نوشته ، تصریح می كند كه ارمضا نیز جمع كلمه رمضان است و هم در آن كتاب رمض به معنای احتراق نیز می باشد (5) ، كه در این صورت ماه رمضان را از آن جهت رمضان می گویند كه با سوختن گناهان مومنان ، آنها پاك شده و زوائد روحی و روانی افراد صالح تصفیه می شود.
میبدی در تفسیر خود وجه تسمیه رمضان را اینگونه می گوید:
اشتیاق "رمضان" از "رمضا" است یا از "رمض" . اگر از رمضا است ، آن سنگ گرم باشد كه هر چه در آن نهند بسوزد و اگر از رمض است باران باشد كه به هرچه برسد آن را بشوید. مصطفی صلی الله علیه و آله را پرسیدند كه رمضان چه باشد؟ گفت: ارمض الله فیه دنوب المؤمنین و غفرهالهم. (6) خدواند گناهان مؤمنان را شسته و یامی سوزاند و آنها را می آمرزد.
ماه رمضان به خاطر نزول قرآن در آن ماه ، برتر شده است . خدواند متعال در آیه 185 سوره بقره می فرماید: «شهر رمضان الذی انزل فیه القران هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان فمن شهد منكم الشهر فلیصه ...» ماه رمضان ماهی است كه قرآن در آن برای هدایت بشر و راهنمایی و تشخیص حق از باطل نازل شده است . پس هر كس ماه رمضان را دریابد باید تمام آن ماه را روزه بدارد...
ای مردم در این ماه درهای بهشت بازست، پس از پروردگارتان بخواهید كه آن را به روی شما نبندد و درهای دوزخ بسته است پس از پروردگارتان بخواهید كه آن را به روی شما باز نكند
نه تنها قرآن در ماه رمضان فرو فرستاده شده است ، بلكه كتب دیگر آسمانی نیز در این ماه نازل شده اند . امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید :« نزلت التوراه فی ست مضین من شهر رمضان ...»(7) شش ، دوازده وهیجده روز از ماه رمضان گذشته بود كه به ترتیب تورات ، انجیل و زبور نازل شد و قرآن در شب قدر فرو فرستاده شد. علاوه بر آن مصحف ابراهیم و نوح و ... در این ماه نازل شده است .(8) پس می توان گفت كه ماه رمضان ، ماه نزول كتب آسمانی است كه خود رحمتی است از طرف خداوند برای بندگان كه با ماه رحمت خدا سازگاری نیز دارد.
طبق تصریح بیشتر دانشمندان اهل سنت ، بعثت پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نیز در این ماه انجام پذیرفته است . بر این اساس ماه رمضان می تواند به ماه بعثت نیز نام یابد. بر اساس نظر این گروه از دانشمندان ، بعثت پیامبر در یكی از روزهای 17 و 18 و 24 صورت پذیرفت ، اینان از یك سو چون بعثت را مقارن با نزول قرآن دانسته و از سوی دیگر و به تصریح خود قرآن ، قرآن در ماه رمضان نازل شده است و نیز با استناد به برخی روایات ، این رای را پذیرفته اند كه مستندات آنها و دلایل مخالفان این نظریه و نظریات دیگر به ویژه در درسنامه علوم قرآنی آمده كه خوانندگان به این بحثهای نسبتا مفصل مراجعه كنند.(9)
انس بن مالك می گوید:از رسول خدا شنیدم كه فرمود : این ماه رمضانست كه آمده ، در آن درهای بهشت باز و درهای آتش بسته و شیاطین در غل و زنجیر می باشند.(10)
در ماه رمضان شب قدر قرار دارد و به این وسیله یعنی به وسیله شب قدر نیز ماه رمضان از دیگر ماههای سال متمایز می شود . همان شب قدری كه از هزار ماه بهتر است و زمین از حضور ملائكه و روح بر می شود . در شرافت شب قدر همین بس كه اولیای الهی به خاطر درك آن ، تمام شبهای سال و یا حداقل تمام شبهای ماه رمضان را تا صبح به عبادت و تضرع می پرداختند تا آن را درك نمایند . شب قدر قبل از بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز وجود داشته و استمرار آن تا آخر الزمان مورد قبول اكثر قریب به اتفاق دانشمندان است و روایات نیز آن را تاكید می كند و چون شب قدر به تصریح قرآن و استظهاری كه از آیات سوره قدر و آیه 185 سوره بقره می شود ، در ماه رمضان قرار دارد، پس رمضان از ابتدا تاكنون دارای این شرافت بوده است .
غفران الهی در ماه رمضان بیش از ماههای دیگر شامل حال بندگان می شود . به طوری كه رسول گرامی اسلام «ص » ضمن روایتی می فرماید :«...در روز اول ماه رمضان دستهای شیاطین در غل و زنجیر است و در هر شب هفتاد هزار نفر آمرزیده می شوند . وقتی شب قدر شد خدا به اندازه ای كه در ماه رجب و شعبان و رمضان تا آن زمان آمرزیده است . می آمرزد و بین مومن و برادرش دشمنی باقی نمی ماند ...» (11)
در كشف الاسرار و عده الابرار خطبه ای نسبتا مفصل از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل شده كه آن حضرت آن را در آخر ماه شعبان ایراد فرموده است . به دلیل مفصل بودن آن ، ترجمه چند جمله را می آوریم:«ای مردم ...ماه رمضان ماهی است كه ابتدایش رحمت ، میانه اش مغفرت و انتهایش رهایی از آتش است ... و آن ماه صبر است و ثواب صبر، بهشت است و آن ماه تصفیه است و ماهی است كه در آن روزی مومن زیاد می شود ...»(12)رسول گرامی اسلام (ص ) در آخرین جمعه ماه شعبان خطبه ای خواند كه بهترین گویایی را در عظمن رمضان دارا می باشد كه ما برای تبرك و تاثیر بیشتر بر نفوس ، به بخشی از این خطبه اشاره می كنیم :
علی (ع) فرمود: برخاستم و عرض كردم : ای فرستاده خدا برترین اعمال در این ماه چیست ؟ فرمود : این ابوالحسن ! بهترین اعمال در این ماه پرهیز از محرمات الهی است
« ای مردم ! ماه خدا با بركت ، آمرزش و رحمت به سوی شما رو آورده است . این ماه نزد خدا برترین ماههاست . روزهای آن برتر از روزهای دیگر و شبهای آن بهترین شبها و لحظات و ساعات این ماه بهترین ساعات است . ماهی است كه به میهمانی خدا دعوت شده اید و از كسانی كه مورد اكرام خدا هستند، می باشید. نفسهای شما همچون تسبیح خدا ، خوابتان چون عبادت ، اعمالتان مقبول و دعایتان مستجاب است . بنابراین با نیتهای خالص و دلهای پاك از خداوند بخواهید تا شما را در روزه داشتن و تلاوت قرآن در این ماه توفیق دهد. چرا كه بدبخت كسی ایت كه از آمرزش الهی در این اه بزرگ محروم گردد. باگرسنگی و تشنگی خویش در این ماه به یاد گرسنگی و تشنگی رستاخیز باشید ، بر فقرا و بینوایان بخشش كنید ، پیران خویش را گرامی دارید . به خردسالان رحمت آورید و پیوند خویشاوندی را محكم سازید.
زبانهایتان را از گناه بازدارید ، چشمان خویش را از آنچه نگاه كردنش حلال نیست بپوشانید. گوشهای خویش را از آنچه شنیدنش حرام است ، بازدارید ، بر یتیمان مردم شفقت و محبت كنید تا با یتیمان شما چنین كنند ... از گناهانتان بسوی خدا توبه كنید ، هنگام نماز دستهایتان را برای دعا به سوی خدا بلند كنید ، مسلما وقت نماز بهترین ساعات است كه خداوند با رحمت به بندگانش نگاه می كند . وقتی می خوانندش ، آنها را اجابت می كند... ای مردم جانهایتان مرهون اعمالتان است، پس آن را به وسیله استغفار آزاد كنید و پشتهایتان با گناه سنگین شده است ، پس آن را با طول سجود خود سبك كنید .
بدانید كه خداوند به عزتش قسم یاد كرده كه نمازگزاران و سجده كنندگان را عذاب ندهد . روز رستاخیزی كه مردم نزد پروردگار جهانیان قیام می كنند، هرگز به آنان آتش را نشان نمی دهد...
هر كس جلوی شر را بگیرد، روز قیامت خداوند غضبش را از او می پوشاند و كسی كه یتیمی را اكرام كند ، خداوند روز قیامت او را گرامی دارد و كسی كه رحمتش را در آن به دیگران برساند، خداوند روز قیامت رحمتش را به او می رساند و كسی كه رحمتش را در این ماه قطع كند ، خدا نیز رحمتش را در روز قیامت از او قطع كند.... و كسی كه یك آیه از آیات قرآن را تلاوت كند ، مانند اینست كه اجر ختم قرآن را در غیر ماه رمضان برده باشد...
ای مردم در این ماه درهای بهشت بازست، پس از پروردگارتان بخواهید كه آن را به روی شما نبندد و درهای دوزخ بسته است پس از پروردگارتان بخواهید كه آن را به روی شما باز نكند. شیاطین در این ماه در غل و زنجیرند، از پروردگارتان بخواهید كه آنان را بر شما مسلط نكند. علی (ع) فرمود: برخاستم و عرض كردم : ای فرستاده خدا برترین اعمال در این ماه چیست ؟ فرمود : این ابوالحسن ! بهترین اعمال در این ماه پرهیز از محرمات الهی است .» (13)
تهیه وتنظیم : باقری روابط عمومی شهرداری
منبع تبیان